فصل پنجم – نحوه اجرای مجازات‌های جایگزین حبس

مبحث اول – خدمات عمومی رایگان

ماده 26
نحوه اجرای خدمات عمومی رایگان به موجب آیین‌نامه اجرایی ماده 79 قانون، مصوب 5/6/1393 هیات وزیران و مقررات این آیین‌نامه می‌باشد.
ماده 27
خدمات عمومی رایگان در نیروهای مسلح علاوه بر موارد مذکور در آیین‌نامه فوق‌الذکر شامل آموزش‌های نظامی و انتظامی نیز می‌باشد.
ماده 28
دستگاه‌های پذیرنده در سازمان‌های نیروهای مسلح در هر حوزه قضایی، ظرفیت پذیرش و نوع خدمت مورد نیاز خود را بر اساس خدمات مندرج در این آیین‌نامه با ذکر نشانی محل به‌کارگیری محکوم به بالاترین مقام دستگاه مربوط اعلام می‌کنند و پس از تایید بالاترین مقام دستگاه در اختیار رئیس سازمان قضایی قرار می‌گیرد و رئیس سازمان قضایی آن را به مراجع قضایی اعلام می‌کند.
ماده 29
ساعات ارائه خدمات عمومی رایگان کارکنان نیروهای مسلح بیش از چهار ساعت در روز نیست و باید به نحوی تعیین شود که مانع انجام خدمات سازمانی محکوم‌علیه در یگان نشود.
تبصره ـ کارکنان وظیفه نیروهای مسلح نیز مشمول مقررات این ماده هستند.
ماده 30
کلیه دستگاه‌های پذیرنده خدمات عمومی رایگان مذکور در آیین‌نامه اجرایی ماده (79) قانون، مکلفند در اجرای تبصره (2) ماده (84) قانون همه ضوابط فنی، بهداشتی و ایمنی کار و رعایت ضوابط کارهای سخت و زیان‌آور را با توجه به شرایط محکوم‌علیه، از جمله شرایط کار زنان و نوجوانان، فراهم کنند.
ماده 31
قاضی اجرا موظف است در صورت نیاز و حسب مورد نسبت به انجام آزمایش‌های پزشکی یا سنجش توانایی‌های کاری محکوم‌علیه از طریق مقتضی اقدام و در صورت وجود معذوریت‌های موضوع تبصره (4) ماده (84) قانون، اقدام قانونی لازم را به عمل آورد.
ماده 32
مدت زمان رفت و آمد محکوم‌علیه به محل کار جزء مدت خدمت عمومی رایگان محسوب نمی‌شود.
ماده 33
دستگاه‌های پذیرنده مکلفند حسب نوع خدمت عمومی رایگان نسبت به پیش‌بینی جبران زیان‌های ناشی از حوادث کار برای محکوم‌علیه، مشروط به اینکه ناشی از تقصیر وی نباشد، اقدامات لازم را به عمل آورند.
ماده 34
در صورتی که محکوم به خدمات عمومی رایگان با دوره مراقبت از انجام دستورهای دادگاه خودداری کند به دستور قاضی اجرا مراتب برای اتخاذ تصمیم مطابق ماده (81) قانون به دادگاه اعلام می‌گردد.
ماده 35
زمان شروع محکومیت به خدمات عمومی رایگان حسب مورد از روز شروع به خدمت با حضور محکوم‌علیه محاسبه می‌شود.
ماده 36
چنانچه انجام خدمات عمومی رایگان با حرفه‌آموزی یا اشتغال در مکان تعیین شده در رای دادگاه متعذر شود به نحوی که اجرای حکم مستلزم تغییر مکان مذکور در حکم باشد، قاضی اجرا مراتب را به دادگاه منعکس و وفق تصمیم دادگاه اقدام می‌کند.
تبصره ـ چنانچه تغییر مکان مستلزم تغییر در حکم صادره یا تغییر حوزه قضایی باشد قاضی اجرا راساً اقدام می‌کند.

مبحث دوم – دوره مراقبت

ماده 37
چنانچه حکم دادگاه مبنی بر اعمال دوره مراقبت به عنوان مجازات جایگزین حبس باشد. قاضی اجرا محکوم‌علیه را احضار و ضمن تنظیم صورت مجلس، مفاد حکم و دستور دادگاه و همچنین مدت دوره مراقبت را به وی تفهیم می‌کند.
ماده 38
چنانچه دستور دادگاه مبنی بر حرفه‌آموزی یا اشتغال به حرفه خاصی باشد، قاضی اجرا محکوم‌علیه را با ذکر مدت حسب مورد، به یکی از مراکز مذکور در آیین‌نامه اجرایی ماده (79) قانون یا به یکی از دستگاه‌های پذیرنده نظامی معرفی می‌کند.
تبصره ـ مرکزی که محکوم‌علیه به آن معرفی شده، مکلف است هر ماه وضعیت محکوم‌علیه، میزان پیشرفت او در حرفه موردنظر و چگونگی آن را به قاضی اجرا گزارش کند.
ماده 39
چنانچه دادگاه ضمن تعیین دوره مراقبت دستوراتی از قبیل اقامت یا عدم اقامت در مکان معین و همچنین خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری باشد، وفق آیین‌نامه راجع به نحوه اجرای مجازات‌های تکمیلی موضوع ماده 23 قانون، مصوب 1393 اقدام می‌شود.
تبصره ـ در مورد محکومین نظامی رعایت تبصره 1 ماده 3 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح نیز ضروری است.
ماده 40
اگر دستور دادگاه مبنی بر درمان بیماری یا ترک اعتیاد باشد. قاضی اجرا به محکوم‌علیه تفهیم می‌کند بر حسب مورد خود را به یکی از مراکز مجاز ذی‌ربط یا پزشک معالج معرفی و گواهی مراجعه و درمان یا ترک اعتیاد را به قاضی اجرا ارائه نماید.
ماده 41
چنانچه دستور دادگاه مستلزم پرداخت نفقه افراد واجب النفقه باشد. وفق بند (پ) ماده (8) این آیین‌نامه اقدام می‌شود.
ماده 42
چنانچه دادگاه ضمن تعیین دوره مراقبت دستور خودداری از فعالیت حرفه‌ای مرتبط با جرم ارتکابی با استفاده از وسایل موثر در آن را صادر کرده باشد، به شرح ذیل اقدام می‌شود:
الف ـ چنانچه محکوم‌علیه دارای جواز شغلی باشد که به دستور دادگاه از فعالیت در آن شغل محروم شده است. جواز مذکور ضبط و چنانچه فاقد جواز اشتغال باشد تا پایان دوره مراقبت از اعطاء جواز کار به وی خودداری خواهد شد.
ب ـ در صورتی که اشتغال مرتکب، مستلزم داشتن جواز کار به نام مرتکب نباشد، به مشارالیه و کارفرمای وی ابلاغ می‌شود که از اشتغال به فعالیت حرفه‌ای مرتبط یا استفاده از وسایل موثر در آن خودداری کند.
ماده 43
چنانچه دستور دادگاه مبنی بر خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده باشد، اجرای آن وفق بند (ت) ماده (8) این آیین‌نامه خواهد بود.
ماده 44
در مورد صدور حکم مبنی بر الزام به گذراندن دوره با مهارت‌های موضوع بند «ح» ماده (43) قانون، وفق بند «ت» ماده (8) این آیین‌نامه اقدام می‌شود.

مبحث سوم – جزای نقدی

ماده 45
چنانچه حکم دادگاه مبنی بر محکومیت به جزای نقدی موضوع ماده (86) قانون باشد، قاضی اجرا ضمن احضار محکوم‌علیه در برگ احضاریه قید می‌کند در صورتی که ظرف ده روز نسبت به پرداخت جزای نقدی اقدام نماید از مزایای مذکور در تبصره (3) ماده (529) قانون آیین دادرسی کیفری برخوردار می‌شود. در غیر این صورت وفق مقررات قانونی اقدام می‌گردد.

مبحث چهارم – جزای نقدی روزانه

ماده 46
چنانچه حکم دادگاه مبنی بر پرداخت جزای نقدی روزانه موضوع ماده (85) قانون باشد، پس از احضار محکوم‌علیه به وسیله قاضی اجرا، مفاد حکم دادگاه و تبصره ذیل ماده 85 مذکور به وی تفهیم می‌شود تا نسبت به اجرای حکم دادگاه اقدام کند.
ماده 47
در صورت موافقت محکوم‌علیه، مراتب کسر از حقوق محکوم‌علیه به محل اشتغال وی اعم از دولتی یا خصوصی اعلام می‌شود تا ماهانه به حساب مخصوصی که اجرای احکام اعلام می‌کند واریز نماید و در صورت قطع رابطه شغلی با محل اشتغال فوراً مراتب را عالم نماید.
ماده 48
چنانچه محکوم‌علیه درآمد روزانه یا ماهیانه ثابتی نداشته باشد، قاضی اجرا به نحو مقتضی، میزان درآمد وی را مشخص و برای کسب تکلیف مراتب را به دادگاه منعکس می‌کند.

مبحث پنجم – محرومیت از حقوق اجتماعی

ماده 49
در مورد حکم دادگاه مبنی بر محرومیت از حقوق اجتماعی، قاضی اجرا ضمن احضار محکوم‌علیه، مفاد حکم دادگاه و موارد محرومیت را به وی تفهیم می‌کند.
ماده 50
قاضی اجرا مکلف است ضمن اعلام مفاد دادنامه قطعی لازم‌الاجرا، مراتب محرومیت محکوم‌علیه و مدت زمان آن را به مراجع ذی‌‌ربط اعلام کند.
ماده 51
قاضی اجرا موظف است نوع، مدت، شروع و خاتمه مجازات جایگزین از نوع محرومیت از حقوق اجتماعی را به مراجع ذی‌ربط اعلام کند.
ماده 52
مراتب محرومیت شخص از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات جایگزین حبس توسط قاضی اجرا در سامانه مربوط درج می‌شود قاضی اجرا همچنین مکلف است در صورت منتفی شدن این حکم، مراتب را در سامانه مذکور درج کند.
ماده 53
اجرای مقررات این آیین‌نامه در مورد محکوم‌علیه نظامی با ملاحظه وضعیت خدمتی و مقتضیات نیروهای مسلح صورت می‌پذیرد. در صورتی که دستور دادگاه در یگان قابل اجرا نباشد یا در انجام وظایف سازمانی محکوم‌علیه اختلال اساسی ایجاد کند یا به علت رهایی از خدمت محکوم‌علیه قابل اجرا نباشد، مراتب از طریق اجرای احکام برای اصلاح یا تغییر دستور به دادگاه اعلام می‌شود.